Sluit vliegveld Eelde en doe iets waar het Noorden echt wat aan heeft
Bij problemen met het vliegveld of naderende verkiezingen weet je: GAE en noordelijke ondernemers wijzen maar weer eens op de het onmisbare belang van ‘Eelde’. Eind vorig jaar bezweek met het vertrek van Nordica de hubstrategie van het vliegveld. Maar wat beweert de luchthaven in een NOS-interview?: ‘De reizigersaantallen groeien en 30 procent van de passagiers is inkomend verkeer. Dat zijn mensen die hun geld hier uitgeven. En verder is 30 procent van de reizigers op de lijnvluchten zakelijk. Dat zijn dus ondernemers en het ondernemersklimaat wordt beter als er hier een luchthaven is.’ In het Dagblad van het Noorden van 11 december 2018 zagen ondernemers een rechtlijnig verband tussen de groei van het toerisme in het Noorden en de aanwezigheid van een vliegveld. Al deze claims zijn vaag of voorbarig. Het is daarentegen veel waarschijnlijker dat GAE een overall negatief effect op de economie van het Noorden heeft.
Gehannes met cijfers
Is er sprake van reizigersgroei, zoals GAE zegt? Nee, niet in structurele zin. We baseren ons op CBS-cijfers. Die laten zien dat het passagiersaantal in 2018 is gestegen ten opzichte van 2017 (van 202.000 naar 229.000). Die groei zat uitsluitend in de gesubsidieerde lijnverbindingen. De charters (vakantievluchten) komen al jaren nooit uit boven de 110.000 passagiers en daalden het afgelopen jaar zelfs. Dit type verbinding is, ook met doorlopende overheidssteun, nooit duurzaam gebleken (een uitzondering was het inmiddels verdwenen Wizzair). Omdat er voor de passagiersgroei in 2018 op de lijnverbindingen fors meer vliegbewegingen nodig waren, daalde de bezettingsgraad. Nordica kon uiteraard het vliegen met halflege toestellen niet volhouden. Daarmee verdwenen de bestemmingen Kopenhagen en München eind 2018. De andere lijnverbinding, Flyby op London, zal haar vluchten van drie naar twee per dag terugbrengen. Sinds maart 2019 vliegt er een toestel met een capaciteit van achttien passagiers naar Kopenhagen. Ook deze vluchten zitten niet vol. Voor 2019 is een forse terugval in passagiersaantallen dan ook weer onvermijdelijk.
De percentages inkomende en zakelijke reizigers, die GAE noemt, zijn onduidelijk en twijfelachtig. Deze getallen zijn niet gebaseerd op gepubliceerde en inzichtelijke statistiek. Inkomende en zakelijke reizigers vertonen vermoedelijk grote overlap. Ze zitten grotendeel op de lijnvluchten, die zoals gezegd permanent onder druk staan. Het landelijke percentage Nederlanders dat vliegt met een zakelijk reisdoel is slechts 8% (zie het luchtvaartblad Up in the sky). Het aantal reizigers (niet alleen per vliegtuig) dat naar ons land komt met een zakelijk motief ligt tussen de 25 – 30%. Voor Eelde zullen deze cijfers eerder lager zijn, gezien het beperkte vluchtaanbod en het beperkte aantal multinationals in het Noorden. Is ‘zakelijk’ voor GAE soms ook studenten uit Londen? Het uiterst beperkt aanbod aan bestemmingen maakt dat Eelde voor het overgrote deel van de toeristen en zakelijke reizigers niet van belang kan zijn. Bezoekers komen Nederland binnen via andere luchthavens en weten het Noorden te vinden met prima treinverbindingen. Aan internationaal georiënteerde bedrijven heeft Eelde niets te bieden en het is daarom geen vestigingsfactor. Het heeft geen business case. Wegens het beperkte achterland zullen de passagiersaantallen ruim onder de 250.000 blijven. Dit jaar zelfs onder de 200.000. Het grootste deel van de passagiers is, hoe je het ook wendt of keert, uitgaand vakantieverkeer. Daaraan verdient het Noorden per saldo niets. Als infrastructurele voorziening heeft het vliegveld ook geen betekenis. Slechts 4% van de noordelingen maakt voor een vliegreis gebruik van Eelde.
Structureel overheidsinfuus
Intussen wordt de commerciële luchtvaart op Eelde nog steeds in de benen gehouden met gemiddeld € 4,6 miljoen aan publieke middelen per jaar. De Noordelijke rekenkamer verbaasde zich er in 2013 al over dat grondige analyse geen rol speelt in de politieke en publieke discussie over deze steun. Er is sindsdien weinig veranderd. Anno 2019 spreken de meeste verkiezingsprogramma’s voor de provinciale verkiezingen onverminderd de stoere taal van de investeringsscenario’s. En dat ondanks de mislukking van het laatste scenario ‘Toegangspoort voor het Noorden’. Wel is sprake van een kentering. Progressieve partijen willen geen geld meer in de luchthaven steken en deze zelfs sluiten voor de commerciële luchtvaart. Zo duidelijk is men in de politiek niet eerder geweest.
De businessplannen en investeringsscenario’s die sinds 2010 de ronde doen voorspelden vanaf 2013 tot 2017 een passagiersgroei tot aantallen tussen de 300.000 en 600.000. Toegangspoort voor het Noorden uit 2017 belooft meer dan 400.000 passagiers in 2025. Als de geschiedenis iets heeft geleerd is het dat deze getallen een illusie zijn. Omdat de behoefte in de regio ontbreekt, moet het passagiersaanbod kunstmatig gecreëerd worden. Na de grote-toestellen-strategie, waarvoor een baanverlening nodig was, kwam de hubstrategie met kleinere toestellen. Maar dergelijke beleidsstrategieën werken niet. De luchthaven heeft geen invloed op de twee bepalende succesfactoren: inwoners (marktgebied) en keuzes van luchtvaartmaatschappijen. De eerste groep is te klein en de tweede kan alleen gelokt worden met hoge kortingen. Beide groepen hebben betere alternatieven.
De investeringsscenario’s zijn peperdure vergissingen. De nutteloze baanverlenging kostte ten minste €25 miljoen. Toegangspoort voor het Noorden uit 2017 behelst steun voor tien jaar van € 46 miljoen. Daarvan is € 10 miljoen bestemd voor aanloopsteun. In anderhalf jaar tijd is die pot al voor tenminste €7 miljoen uitgeput. Dat geld is grotendeels verdwenen in de het gat dat Nordica achterlaat. Van een investering is dus geen sprake geweest. De jaarlijkse verliezen van de luchthaven groeien en gaan nu richting € 4 miljoen per jaar. Daar zal geen verbetering in komen. Sinds 2003, toen het Rijk haar aandelen overdeed aan de regionale aandeelhouders, is er grofweg € 100 miljoen gemeenschapsgeld naar het vliegveld gegaan.
Desondanks heeft de luchthaven nooit een gezonde bedrijfsvoering laten zien. Dat publieke geld is voor een aanzienlijk deel een subsidie voor reizigers die buiten de regio hun vakantie doorbrengen en daar hun geld uitgeven.
Een andere manier van denken
Al deze overheidssubsidie had besteed kunnen worden aan concrete projecten met een directe bijdrage aan de Noordelijke economie en de inwoners. Er dringt zich slechts één conclusie op: het in stand houden van commerciële luchtvaar op dit vliegveld heeft de Noordelijke economie schade toegebracht en zal dat blijven doen.
Afscheid nemen van Eelde betekent ruimte voor investeringen in de economie van nu. Dat is een economie met andere accenten dan in de afgelopen decennia. De energietransitie vereist enorme investeringen. De provincies Groningen en Drenthe hebben groene ambities. De politiek is medeverantwoordelijk voor het maatschappelijk draagvlak voor minder vliegen. Dat laatste is onvermijdelijk in het licht van onze klimaatafspraken. Steun aan luchtvaart is met deze verantwoordelijkheid in flagrante tegenspraak. Gebruik het vliegveldgeld voor verbetering van interne verbindingen met openbaar vervoer. Groningen kampt met krimpgebieden. Waar is het Noorden meer mee gediend?: subsidie aan vakantiereizigers of verbetering van voorzieningen en bereikbaarheid van de eigen kwetsbare gebieden? Sluiting van het vliegveld in haar huidige omvangrijke vorm maakt ook nieuwe landschappelijke invulling mogelijk. De omvorming van Vliegveld Soesterberg is daarvan een succesvol voorbeeld.
|