INTERVIEW JAN WITTENBERG

Groningen Airport Eelde krijgt zijn 2500 meter lange baan. De Vereniging Omwonenden Luchthaven Eelde (VOLE) voerde er twintig jaar procedures tegen, voorlopers van de club al wat langer. In beroep gaan is nu niet meer mogelijk. Toch zit de club niet in zak en as, zegt voorzitter Jan Wittenberg. “We hebben successen geboekt. De grootste bedreigingen hebben we af kunnen wentelen. Maar nu komen er weer nieuwe bij.” Interview met de voorzitter van een vasthoudende belangenvereniging waardoor veruit de meerderheid van de omwonenden zich niet gerepresenteerd voelt.

“Het houten huisje aan het eind van het zandpad. Precies onder de aanvliegroute.” Zijn routebeschrijving is helder en voldoet tevens aan heel wat clichés die er over VOLE in omloop zijn. Mooi, rustiek willen wonen in de kop van Drenthe, neerstrijken onder de vliegtuigen, en er dán over gaan klagen. Als om het te illustreren daalt er net een flink exemplaar laag over Jan Wittenbergs tuin. Een tuin met konijnen, schapen en vooral een onmetelijk vrij uitzicht.

“Jazeker”, lacht Wittenberg. “Ik wist van die vliegtuigen toen ik hier ging wonen. En ik heb me er toen al van vergewist of het echt een serieuze bedreiging was.” Hij kwam tot de conclusie dat dat meeviel en zo ís het ook. Nu nog wel. “Er zijn dagen bij dan zien we helemaal geen vliegtuigen.”

Nog zo’n cliché. “Ja, ik ben pensionado. Na 40 jaar werken”, zegt de 64-jarige stedenbouwkundige en planoloog. Veel zat hij in het buitenland in die tijd. Zimbabwe, Kenia, Indonesië, Zanzibar. Het is te zien aan de Afrikaanse kunstwerken in zijn al even bijzondere woning. Het ‘houten huisje’ is een ontwerp van het trendsettende architectenbureau Onix. “Veel te duur natuurlijk. Ik heb het zelf af moeten bouwen.”

Het waren niet de Boeings van Transavia die hem deden besluiten te protesteren tegen de baanverlenging. “Niemand van ons heeft daar iets tegen.” Het was vooral de overlast van grote lesvliegtuigen. “Lesvliegtuigen met straalmotoren zelfs.” Het vrachtverkeer dat er zou komen. Ook ’s nachts. Militair vliegverkeer. “Al die bedreigingen hebben we afgewend, alleen de baanverlenging bleef over. Wat dat betreft heeft VOLE echt veel successen gehad.”

Maar de slag om de baanverlenging is verloren. Een baanverlenging die door de gewijzigde economische omstandigheden helemaal niet nodig is, vindt Wittenberg. “Het was ook een ondemocratisch besluit. Heel veel informatie bleef geheim, achter gesloten deuren. Door onze acties is dat iets beter geworden. Voor een deel is het op tafel gekomen, daardoor is het allemaal iets democratischer geworden.”

VOLE bestookte de wereld jarenlang met cijfers over de schrikbarend slechte toekomstperspectieven van vliegveld Eelde. Ook ná baanverlenging. Wetenschappers als Charles Vlek en Philippe Boucher schreven lijvige studies, die werden geschraagd door luchtvaartexperts. De Raad van State was er niet in geïnteresseerd. “Er is een verschil tussen gelijk hebben en gelijk krijgen”, zegt Wittenberg nuchter. “De Raad zegt: De minister mág zeggen dat het economisch onderbouwd is. Marginale toetsing noemt men dat.”

Hij benadrukt nog maar eens dat VOLE elke noordeling zijn vakantieplezier gunt. “Een skireis naar Oostenrijk of een whiskyreis naar Schotland, van mij mag het. Maar op elk ticket zit 100 euro subsidie. Hoe lang gaan we daarmee door? Voor een vliegveld zonder enig perspectief? In tien jaar ging er 100 miljoen naar dit vliegveld zonder één positief effect op de economie. Het gaat louter nog over het imago, het is totaal losgezongen van de werkelijkheid.”

En dan windt Wittenberg zich toch op. “Pas bij een miljoen passagiers is dit vliegveld rendabel, dat zeggen alle experts! Tien keer zoveel als nu.” Hij pakt het Dagblad van het Noorden van donderdag van de eettafel en wijst op het kaartje met gehoopte nieuwe bestemmingen. “Hier: Kopenhagen, München, Côte d’Azur, Warschau… Daar kan men al tien jaar heen vliegen. Met volle vliegtuigen! Waarom gebeurt het dan niet?”

De baanverlenging komt er, Wittenberg doet geen moeite het te ontkennen. Natuurlijk was men teleurgesteld woensdag. Maar er verscheen een voor VOLE-begrippen opmerkelijk mild getoonzet persbericht. Beginnend zelfs met een felicitatie aan de vliegvelddirectie. “Ja, die berichten gaan bij ons natuurlijk eerst in concept naar een aantal mensen”, lacht Wittenberg. “En één ervan zei: Jongens, niet te zuurpruimig! Felicitatie.”

Was het een welgemeende felicitatie? Hij lacht en geeft geen antwoord. Dan: “VOLE blijft net zo hard nodig als voorheen. De bedreigingen voor het leefmilieu zijn met een langere baan weer groter. Niet de charters. De nieuwe vluchten op Barcelona, daar is VOLE echt niet tegen. Maar er wordt nu alweer gesproken over het oprekken van de geluidsnormen. Militair verkeer. Vrachtvluchten. Nachtvluchten. En de lesvluchten geven nu al enorm veel overlast. Lawaaibakken die 10 jaar geleden al weg zouden zijn, zijn er nog steeds.”

Afspraken maken met het vliegveld is eigenlijk zinloos, vindt Wittenberg. “We hebben enorm slechte ervaringen met de directie. Achtereenvolgens de directeuren Van der Werff, Meulendijks en Hillen: Steeds sjoemelen met de cijfers. De inkt van de afspraak over militair verkeer was nog niet droog of er was al een ontheffing geregeld. Die houden we tot de dag van vandaag met juridische procedures tegen. Maar de directie laat zich niets, helemaal niets, gelegen liggen aan de belangen van de omgeving. Maar er is toch ook een openbaar bestuur, zou je zeggen? Dat laat zich inpakken. Dat wordt er heel handig ingeluisd.”

Hij wijst op de constructie, toen het Rijk vliegveld Eelde overdeed aan de vijf aandeelhouders, de provincies Groningen en Drenthe en de gemeenten Assen, Groningen en Tynaarlo: “Ze kregen zomaar voor niks de aandelen in 2000. En nog geld mee ook! Tien jaar lang een miljoen  en gratis baanverlenging. Konden ze niet weigeren. Maar nu zitten ze ermee.”

Vooral de opstelling van de PvdA zit hem wat dat betreft dwars. “Eddy Veenstra (fractievoorzitter PvdA Drenthe, jk) wéét dat het niks wordt. William Moorlag (PvdA-gedeputeerde Groningen, jk) weet dat ook! Maar ze hebben zich erin laten luizen. Eelde past in een rijtje fiasco’s als Blauwestad, zweeftrein en nu ook Meerstad. De overeenkomst is: De projectontwikkelaars knijpen ertussenuit als de winst tegenvalt. En de samenleving draait ervoor op. Hillen ook, die is aangesteld om de baanverlenging te realiseren. Of hij daarvoor moet liegen en bedriegen kan hem niet schelen. Hij heeft er goed aan verdiend en binnenkort is-ie verdwenen.”

En dan toch, om sommige dingen kan Wittenberg wel lachen. Zijn kluppie, 800 leden die nog geen tientje per jaar contributie betalen, zouden het vliegveld miljoenen aan rechtsbijstandskosten hebben bezorgd. “Hoeveel zei Hillen? Ik weet het niet meer. Dan zag ik ze staan daar in Den Haag, met zes peperdure advocaten. Wij doen bijna alles zelf en onze advocaat Van der Biezen rekent een schappelijke prijs.” En over die 800 leden. “Het wordt wel eens wat minder. Ja, we vergrijzen. Maar na een week als deze komen er meestal wel weer een paar bij.”

Was het niet ook een intellectueel gezelschapsspel van oudere heren en dames, de afgelopen jaren? In plaats van bridgen, wat hun leeftijdgenoten doen, wekelijks bijeenkomen voor een rondje overheidje pesten? “Ik kan niet ontkennen dat we er soms ontzettend veel lol aan beleven”, zegt Wittenberg. “Ik vind het ook helemaal niet erg om dat te vertellen. En zelf relativeren we het ook wel. Maar we doen het wel vanuit een maatschappelijke verantwoordelijkheid. Het aan de kaak stellen van deze wantoestand.”

Maar blijft de vraag, als er geen vliegveld Eelde was geweest, wat hadden de Noord-Drentse pensionado’s dán gefrustreerd? Waren ze er twintig jaar eerder geweest, hadden we dan een A28 gehad? Vijfhonderd jaar eerder, was er dan een Martinitoren geweest? “Geen A28”, geeft hij toe. “Die weg ligt natuurlijk helemaal verkeerd, namelijk in het dal van de Drentsche Aa.” Maar nu de weg er ligt, gebruikt Wittenberg hem wel, bekent hij. Zoals hij ook zeker zou vliegen van Eelde als de bestemmingen hem zouden bevallen. En dat is vooralsnog niet het geval.

Hij denkt even en zegt dan: “Het gaat over een diepgevoelde verontwaardiging. We zijn met zo’n twintig mensen, bestuur en experts. Mensen die heel verschillend zijn, we hadden allemaal een andere carrière. Maar we zijn allemaal grondig kritisch. Niet voetstoots aannemen wat de overheid zegt. Dát hebben we gemeen. Dát had ik al in mijn jeugd. Toen de Berkel rechtgetrokken werd bij Zutphen, waar ik toen woonde, en er woonwijken zonder respect voor het landschap werden neer geflikkerd. Mijn verzet komt al uit die tijd.”

“De samenleving is zo dociel”, vervolgt hij. “Dat klakkeloze geloof in de ingenieur. Of de techniek. Mensen in onze club willen dat uitzoeken. Klopt dat wel? Luchtballonnen doorprikken! Vind je het gek dat je daar lol in krijgt?”

Maar toch, dat de argumenten van VOLE niet gehoord worden, steekt hem. “Het frustreert. Want hoe vaak horen we niet: Met de kennis van nu zouden we vijf jaar geleden niet deze beslissing hebben genomen. Over de kolencentrale in de Eemshaven bijvoorbeeld. Maar in ons geval: De kennis van over vijf jaar, die hebben wij nú.”