Nieuwe concurrentie regels Europa
Op 4 juli kwam het blad De Tijd met de pakkende kop:

“Europa zet Charleroi een hak”

De krant gaat in op de mogelijke gevolgen voor regionale luchthavens van de nieuwe concurrentieregels en subsidie beperkingen voor de luchtvaart. De krant schrijft:
“De Europese Commissie pakt uit met strengere regels voor overheidssteun aan de luchtvaart. Dat is potentieel slecht nieuws voor regionale luchthavens als Charleroi.
Europa wil paal en perk stellen aan de overheidssteun voor de luchtvaart. EU-commissaris voor de Concurrentie Joaquín Almunia stelt vandaag nieuwe regels voor de subsidies aan luchthavens en luchtvaartmaatschappijen voor. Het geld van de belastingbetaler moet terechtkomen waar het echt nodig is, luidt de boodschap.”

Luchthaven Charleroi is de afgelopen acht jaar sterk gegroeid van 1,5 mln naar 6 mln passagiers en 400 werknemers. Dit alles voornamelijk dankzij Ryanair dat met 80 bestemmingen 83% van de passagiers bedient. De luchthaven wordt zwaar bevoordeeld door het Waals gewest met een jaarlijks bedrag van 30 mln. Terwijl luchthaven Brussel voor beveiliging 47 mln. betaalt en voor brandweer 11 mln. is dat voor Charleroi een ronde nul komma nul.
Brussel klaagt over oneerlijke concurrentie en verloor in 2009, 718 directe banen en 1.899 indirecte banen. Dit wordt bij lange na niet goed gemaakt door banengroei op de regionale luchthavens, waar slechts de helft van de op Brussel verloren banen terug komt.
De subsidiestromen naar Charleroi maken het voor Ryanair mogelijk hoge kortingen te bedingen en forse bijdragen te vragen voor marketing en reclame. Voor de tickets kunnen ze dan ook uiterst lage prijzen rekenen en daarmee veel passagiers aantrekken. Dit verdienmodel heeft op den duur een perverse werking. De omvang van de sterk gegroeide regionale luchthavens maakt het moeilijk voor bestuurders om de subsidiestromen af te knijpen. Ryanair daarentegen kan makkelijk uitwijken naar een andere regionale luchthaven omdat daar een overvloed van bestaat. In Europa al zeker 350. Dit versterkt haar onderhandelingspositie. En daarmee worden de ticketprijzen indirect door de overheid gesubsidieerd.

(1) Va Banque, term uit de gokwereld. Roekeloos spel spelen of alles op alles zetten.

De vlucht vooruit op Airport Eelde
Voor het eerst kreeg luchthaven Eelde in 2012 met twee low cost maatschappijen te maken. In dat jaar startten Ryanair en Vueling vier nieuwe vakantie bestemmingen op Eelde, tot grote vreugde van de directie. Dit zou te danken zijn aan de baanverlenging, hoewel die in 2012 nog niet verlengd was. Dat gebeurde pas begin 2013. Interim directeur Jos Hillen riep op een PR reisje in Barcelona dat dit het keerpunt voor de luchthaven was. “Als de lijn naar Barcelona niet zou slagen, welke andere bestemming dan wel?” De lijn naar Barcelona werd het eerste jaar al weer gestaakt evenals die naar Marseille. Hoewel de bezettingsgraden op de toestellen laag was, tussen 52% en 62% kwamen er natuurlijk wel meer passagiers, want wie wil niet voor € 25,- naar Marseille?
De effecten op passagiersaantallen en vliegbewegingen van lijndiensten zijn opmerkelijk. 56.000 extra passagiers op de lijndiensten(50% hoger) en 259 extra starts voor de vier nieuwe bestemmingen, eveneens een stijging van 50%. Dat zou ook opmerkelijke verbeteringen moeten laten zien in de exploitatieresultaten. Niets is minder waar. Het netto resultaat ging met een ton vooruit en deed het verlies dalen van vijf naar ca. vier ton. Analyse van de cijfers uit het jaarverslag 2012 van landingsrechten, passagiersvergoedingen en security charge laten een verrassend beeld zien. Met 50% meer grote vliegtuigen nemen de landingsrechten maar met 5% toe. Ook de toename van passagiersvergoedingen en security charge nemen slechts met 25% toe terwijl er 50% meer passagiers van de luchthaven vertrekken. Dit kan niet anders dan op forse kortingen wijzen. Op landingsrechten lijken de nieuwkomers ca. 85% korting te krijgen. De passagiersvergoeding zit in de buurt van de € 7,70 terwijl het officiële tarief € 15,70 is, een korting van 50%.
Voor security charge is een vergoeding betaald van ca. € 5,54 terwijl het normale tarief € 10,40 is. Een korting van ca. 47%. Het is duidelijk dat Eelde te maken krijgt met het Ryanair beleid, het uitknijpen van kleine zwakke regionale luchthavens.
Een en ander betekent dat Ryanair indirect profiteert van de subsidies die Eelde kreeg en daardoor de ticket prijzen extreem laag kan houden.
De nieuwe concurrentie regels verbieden niet alleen overheidssubsidies maar schrijven ook voor dat er niet gediscrimineerd mag worden. Dat wil zeggen dat Transavia en Corendon op Eelde de zelfde kortingen moeten kunnen krijgen als Ryanair. Dat is de doodsteek voor het nieuwe low cost verdienmodel van de luchthaven. Eelde zou dan ca. 2,5 mln aan inkomsten verliezen.

Groningen Airport Eelde heeft zich op een roekeloze manier in dit avontuur gestort en is voor een verdere groei volledig afhankelijk van Ryanair geworden nu Vueling weer van het toneel is verdwenen. Of Ryanair blijft is echter zeer de vraag gezien de toch wel erg magere bezettingsgraden van de toestellen. En daarmee kan de luchthaven feitelijk geen kant meer uit. De nieuwe EU concurrentieregels zullen subsidies van de overheid onmogelijk maken discriminatie is niet meer toegestaan en na 2015 zal de luchthaven zelf moeten opdraaien voor de kosten van luchtverkeersleiding.

Er is nog wel een ontsnappingsroute. Luchtverkeersleiding wordt niet gerekend tot een commerciële activiteit maar is een overheids voorziening. Brandweer kan men ook tot die categorie rekenen. De regionale overheid kan die kosten van de luchthaven overnemen en daarmee de exploitatiekosten van de luchthaven omlaag halen. In Charleroi doen ze dat nu al.

Dat neemt niet weg dat een groot deel van de kosten, weliswaar langs een andere weg, toch op de overheid blijft rusten. Je moet je afvragen of je het vliegen naar vakantiebestemmingen vanaf regionale vliegvelden op die manier moet blijven subsidiëren. Dit belastinggeld kan beter ingezet worden in sectoren waar wel een stabiele groei van te verwachten valt en waar de bedrijven op eigen benen kunnen staan.
Het wordt tijd dat de verantwoordelijke regionale bestuurders hun te hoge verwachtingen van de rol van luchthaven Eelde voor de regionale economie bijstellen en gaan werken aan een verantwoorde afbouw van GAE. Er zijn in Nederland een aantal voorbeelden van gesloten militaire luchthavens die een alternatieve invulling hebben gekregen waar de lokale overheid per saldo zeer gelukkig mee is, zoals Soesterberg en Valkenburg. Het heeft gezorgd voor nieuwe werkgelegenheid en versterking van natuur en woonklimaat.
Men zou zijn licht daar eens moeten opsteken.

Philippe Boucher Midlaren juli 2012